СИ системийн хэмжих нэгжүүд
Олон улсын нэгжийн систем (франц Le Système international d’unités нэрний хураангуй нь SI буюу Монголоор СИ) – метрийн системийн орчин үеийн хувилбар. СИ нь дэлхий дээрх хамгийн түгээмэл хэрэглэгдэж буй нэгжийн систем бөгөөд худалдаа, аж үйлдвэр болон шинжлэх ухааны аль алинд нь өдөр тутам хэрэглэгддэг.
СИ системийн нэгжүүд нь бичмэл үсгээр бичигддэг ба нэгжийг бичсэний дараа цэг тавигддаггүй.
Үндсэн (суурь) нэгжүүд
| Утга | Нэгж | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Нэр | Тэмдэглэгээ | Нэр | Тэмдэглэгээ | |||
| Монгол | франц/англи | Монгол | Олон улс | |||
| Урт | L | метр | mètre/metre | м | m | |
| Масс | M | килограмм* | kilogramme/kilogram | кг | kg | |
| Хугацаа | T | секунд | seconde/second | с | s | |
| Цахилгаан гүйдэл | I | ампер | ampère/ampere | А | A | |
| Термодинамикийн температур | Θ | кельвин | kelvin | К | K | |
| Бодисын тоо хэмжээ | N | моль | mole | моль | mol | |
| Гэрлийн хүч | J | кандел | candela | кд | cd | |
Уламжлагдсан нэгжүүд
Уламжлагдсан нэгжүүдийг үндсэн нэгжүүдийн математик үйлдлээр (үржих ба хуваах) илэрхийлж болдог. Зарим уламжлагдсан нэгжүүдэд, ашиглахад хялбар болгох зорилгоор өөрийн нэрийг өгсөн байдаг.
Уламжлагдсан нэгжийн математик илэрхийлэл нь тухайн нэгж эсвэл физик хэмжигдэхүүн тодорхойлогдож буй физикийн хуулиас урган гардаг. Жишээ нь, хурд гэдэг нь биетийн нэгж хугацаанд туулах зай, хэмжих нэгж нь м/с (метр секундэд).
Нэг ижил нэгж олон янзаар бичигдэх тохиолдол байдаг. Тэдгээрийн заримыг жишээ болгон хүснэгтийн сүүлийн баганад үзүүлэв. Гэхдээ амьдрал дээр тухайн тухайн нэгжийн физик утга санааг хамгийн сайн харуулж байгаа бичлэгийг хэрэглэдэг. Жишээ нь, хүчний моментыг илэрхийлэхэд олон янзаар (м·Н эсвэл Ж) бичиж болох ч, Н.м бичлэгийг хэрэглэдэг.
| Хэмжигдэхүүн | Нэгж | Тэмдэглэгээ | Бичлэг | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Монгол нэр | франц/англи нэр | Монгол | олон улс | ||
| Өнцөг | радиан | radian | рад | rad | м·м−1 = 1 |
| Огторгуйн өнцөг | стерадиан | steradian | ср | sr | м2·м−2 = 1 |
| Температур Цельсийн шаталбараар[1] | Цельсийн градус | degré Celsius/degree Celsius | °C | °C | K |
| Давтамж | герц | hertz | Гц | Hz | с−1 |
| Хүч | ньютон | newton | Н | N | кг·м·c−2 |
| Энерги | жоуль | joule | Ж | J | Н·м = кг·м2·c−2 |
| Чадал | ватт | watt | Вт | W | Ж/с = кг·м2·c−3 |
| Даралт | паскаль | pascal | Па | Pa | Н/м2 = кг·м−1·с−2 |
| Гэрлийн урсгал | люмен | lumen | лм | lm | кд·ср |
| Гэрлийн хүч | люкс | lux | лк | lx | лм/м² = кд·ср/м² |
| Цахилгаан цэнэг | кулон | coulomb | Кл | C | А·с |
| Потенциалын ялгаа / Хүчдэл | вольт | volt | В | V | Дж/Кл = кг·м2·с−3·А−1 |
| Эсэргүүцэл | ом | ohm | Ом | Ω | В/А = кг·м2·с−3·А−2 |
| Цахилгаан багтаамж | фарад | farad | Ф | F | Кл/В = с4·А2·кг−1·м−2 |
| Соронзон урсгал | вебер | weber | Вб | Wb | кг·м2·с−2·А−1 |
| Соронзон индукц | тесла | tesla | Тл | T | Вб/м2 = кг·с−2·А−1 |
| Индукц чанар | генри | henry | Гн | H | кг·м2·с−2·А−2 |
| Цахилгаан дамжуулал | сименс | siemens | См | S | Ом−1 = с3·А2·кг−1·м−2 |
| Цацраг идэвхт эх үүсвэрийн идэвх | беккерель | becquerel | Бк | Bq | с−1 |
| Ионжуулах цацрагийн шингээсэн тун | грей | gray | Гр | Gy | Дж/кг = м²/c² |
| Ионжуулах цацрагийн идэвхтэй тун | зиверт | sievert | Зв | Sv | Дж/кг = м²/c² |
| Катализаторын идэвх | катал | katal | кат | kat | моль/с |
Эх сурвалж: Чөлөөт нэвтэрхий толь википедиа
