Хэл шинжлэл

МОНГОЛ БИЧГЭЭС ГАЛИГЛАЖ, ХӨРВҮҮЛСЭН: П.ТӨРБОЛД
ХЯНАСАН: Б.СУВД

Онходын Жамьян гүнгийн энэхүү зохиол нь нийт 30 нүүр, 15 нугалбар цаасан дээр 1927 онд барлан хэвлэсэн цагаан толгой. Модон бараар хэвд сийлүүлж Судар бичгийн хүрээлэнд хадгалуулсан гэдэг бөгөөд судлаачид 1980 он хүртэл бүрэн бүтэн байжээ хэмээн бичсэн байдаг. Жамьян гүний зохиосон хэл зүйн бичгүүд нь хэдийгээр хоорондоо адил төстэй мэт харагдавч нарийн тулгаж харвал, үзэж судлах хүмүүсийнхээ онцлогийг нэлээд бодож зохиосон болох нь харагддаг. Тухайлбал энэ зохиол нь төвөд хэл мэддэг сурагчдад тусгайлан зориулж бичсэн цагаан толгой гэдгээрээ онцлогтой.
Зохиолын агуулга: Тус зохиолынхоо эхэнд Жамьян гүн монголын анхны зохиосон нэг зуун үсэг болон хойно нэмсэн олон үсгийг хүснэгтлэн, дээр нь төвөд үсгийг бичжээ.
Ингэснээр уншигч хэрэв төвөд үсэг таньдаг бол тухайн үсгийг хэрхэн зөв дуудахыг төвөггүй мэдэхэд дөхөм болгосон байна. Үүний дараа жа-гийн аймгийн долоон үсгийг онцгойлон тайлбарлажээ.

МОНГОЛ БИЧГЭЭС ГАЛИГЛАЖ, ХӨРВҮҮЛСЭН: П.ТӨРБОЛД
ХЯНАСАН: Б.СУВД

Энэхүү зохиолыг Онходын Жамьян гүн аргын тооллын 1927 он буюу билгийн тооллын улаагчин туулай жилийн намрын тэргүүн сард Мүгдэн хотын Зүүн монголын бичгийн хороонд хэвлэсэн байна. Үүнийг нь 1959 оны долоодугаар сар, 1983 оны арван хоёр сард Хөх хотод хоёр удаа хэвлэжээ.
Зохиолын агуулга: Жамьян гүн зохиолынхоо эхэнд, анх монгол үсгийн зохиогдсон тухай сурвалжийн мэдээг оруулж, дараа нь эртнээс бичиж журам болсон хэдэн үсэг “ха, лх, жа, за” үсгүүдийг жишээлэн тайлбарлажээ. Ингээд бусад зохиолуудын адил эр хэмээх чанга, эм хэмээх хөндий, эрс хэмээх саармаг гурвын ялгалыг эгшгээр амилуулан үзүүлжээ.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх Хэлний бодлогын үндэсний зөвлөлөөс эрхлэн Дэлхийн банкны санхүүжилтээр хэвлэв.

Зохиолын төгсгөлийн үгэнд “Монгол үсэг сурах бага хөвгүүдийн сурлагыг удирдах мөрийн бичиг” хэмээсэн буй

МОНГОЛ БИЧГЭЭС ГАЛИГЛАЖ, ХӨРВҮҮЛСЭН: П.ТӨРБОЛД
ХЯНАСАН: Б.СУВД
Жамьян гүний зохиосон энэхүү бүтээл нь хорголжин үсгийн 32 тал хэмжээтэй, нэг нүүрт 6-7 мөрөөр бичсэн зохиол. 1927 онд зохион, хорин мянган хувь хэвлэн тархаажээ.
Зохиолын агуулга: Тус зохиолын эхэнд “монголын анхны зохиосон нэг зуун үсэг” хэмээн цагаан толгойн долоон эгшиг болон гийгүүлэгч үсгүүдийн эгшгээр амилсан хэлбэр, мөн “хойно нэмсэн хэдэн үсэг”-ийг тоочин бичжээ. Дараа нь эр хэмээх чанга, эм хэмээх хөндий, эрс хэмээх саармаг гурван ялгал, ийн ялгахын учрыг тайлбарлаж, мөн эгшиг үсэг, амьтай үсэг, амьгүй үсгийн учир, дэвсгэр 11 үсэг, инхлэг, агшлага, эгшлэг хэмээхийн учрыг өгүүлжээ.

gučin ǰirgugatu tayilburi toli

Rasi, Danjan, Arbidqu, Abida, Sengge, Arana Sengge, Batu-Vchir, Misig, Purbu

Ulaanbaatar : Shinzhlėkh ukhaan, dėėd bolovsrolyn khurėėlėngiĭn ėrdėm shinzhilgėėniĭ khėvlėliĭn gazar

МОНГОЛ БИЧГЭЭС ГАЛИГЛАЖ, ХӨРВҮҮЛСЭН: П.ТӨРБОЛД
ХЯНАСАН: Б.СУВД
Энэхүү цагаан толгой нь нийт 33 тал, нэг талд 6-8 мөрөөр бичсэн хорголжин барын зохиол. Жамьян гүн 1928 онд өөрийн урьд зохиосон бүтээлүүдээсээ шүүрдэн найруулж, гучин мянган хувь тархаасан зохиол ажээ.
Жамьян гүн энэхүү цагаан толгойнхоо эхэнд “монголын анхны зохиосон нэг зуун үсэг” болон “хойно нэмсэн” олон үсгийг тоочиж, эр хэмээх чанга, эм хэмээх хөндий, эрс хэмээх саармаг гурвын ялгал, хэрхэн хэрэглэх ёсыг бичжээ.

Монгол бичиг

Боть 1: https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=nyp.33433081857926&view=1up&seq=10&skin=2021

Боть 2: https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=nyp.33433081857926&view=1up&seq=10&skin=2021

Боть 3: https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015039548212&view=1up&seq=6&skin=2021

ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэнгийн эрдмийн зөвлөлийн баталснаар хэвлэв
Энэ тольд нутгийн аялгууны толгой үгийг догол мөрөөс латин галиг том үсгээр бичнэ.

Mongγol üsüg-ün ayimaγ. Angqan surqu köbegüd-ün oyun-u ama-yi negegekü kemegdekü orusibai

Монгол үсгийн аймаг, анхан сурах хөвгүүдийн оюуны амыг нээх тодорхой толь хэмээгдэх оршив

Эрхэлсэн: Доктор Э.Пүрэвжав
Монгол бичгээс хөрвүүлж галигласан: Э.Оюунтунгалаг, М.Очирцэнд
Тайлбар зүүлт хийсэн: Э.Пүрэвжав, Б.Лхагважав

Монгол үсгийн ёсныг өчүүхэн төдий товчлон гаргасан байдал

Эрхэлсэн: Доктор Э.Пүрэвжав
Монгол бичгээс хөрвүүлж галигласан: Э.Оюунтунгалаг, М.Очирцэнд
Тайлбар зүүлт хийсэн: Э.Пүрэвжав, Б.Лхагважав

Монгол үсгийн цагаан толгой оршив

Эрхэлсэн: Доктор Э.Пүрэвжав
Монгол бичгээс хөрвүүлж галигласан: Э.Оюунтунгалаг, М.Очирцэнд
Тайлбар зүүлт хийсэн: Э.Пүрэвжав, Б.Лхагважав

Урт өдрийн улиг үгний бичиг

Эрхэлсэн: Доктор Э.Пүрэвжав
Монгол бичгээс хөрвүүлж галигласан: Э.Оюунтунгалаг, М.Очирцэнд
Тайлбар зүүлт хийсэн: Э.Пүрэвжав, Б.Лхагважав

Эрхэлсэн: Доктор Э.Пүрэвжав
Монгол бичгээс хөрвүүлж галигласан: Э.Оюунтунгалаг, М.Очирцэнд
Тайлбар зүүлт хийсэн: Э.Пүрэвжав, Б.Лхагважав

Хянан тохиолдуулсан: Доктор, профессор Нямдаагийн Отгонсайхан (Худалдаа Үйлдвэрлэлийн Их Сургууль)
Орчуулсан: Ахлах синхрон орчуулагч Дашнямын Сэнгэлмаа

Энэхүү хэвлэлийн агуулгыг Зөвлөх Компани бүрэн хариуцах ба Европын Холбооны үзэл  санааг ямар нэгэн байдлаар тусгаагүй болно.

Энэхүү толь бичгийг Европын Холбооны санхүүжилтээр хэрэгжиж байгаа “Монголын худалдааг дэмжих” ТРАМ төслийн дэмжлэгтэй боловсруулсан ба хамтран ажиллаж үнэтэй хувь нэмэр оруулсан ахлах синхрон орчуулагч Д.Сэнгэлмаа, Худалдаа үйлдвэрлэлийн их сургуулийн профессор Н.Отгонсайхан, Гадаад Харилцааны Яамны Гадаад худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны газрын хамт олонд чин сэтгэлийн талархал илэрхийлж байна.

Ойн хөнөөлт шавжийн тухай комик ном

Ойн бодлого зохицуулалтын газраас ой судлаач, академич Ч.Доржсүрэн, Ч.Дугаржав, доктор Ц.Чулуунбаатар нараар “Ойн нэр томьёоны товч тайлбар“ нэр бүхий номыг захиалан бичүүлж, 2010 онд хэвлүүлжээ.

О.Жамьян гүний туурвисан энэхүү зохиол нь нийт гарчиг нүүрийн хамт 20 нүүр, таваас зургаан мөрөөр бичсэн, бийрийн бичмэл эх. 1926 онд Ардыг гэгээрүүлэх яамнаас эрхлэн хэвлүүлжээ.
Зохиолын агуулга: Тус зохиол нь “монголын цагаан толгойн нэг зуун үсэг” гэдэг нь алин болохыг тоочиж, түүний дээр “хойно нэмсэн уг үсгийн дотроос олонтаа хэрэглэдэг хэдэн үсэг”-ийг нэмж бичсэнээр эхэлнэ.